Bij de gelijknamige tentoonstelling die vanaf februari 2016 in het Jheronimus Bosch Art Center te bezoeken is, verscheen eerder al het boek bij deze expositie. Acht verschillende auteurs vertellen, elk op hun eigen gebied, wat geld in de tijd van Bosch met mensen deed. Dit prachtig geïllustreerde boek eindigt met twee hoofdstukken over de Jheronimus Bosch 2016 herdenkingspenning.
Op de schilderijen van Jheronimus Bosch is geld in allerlei vormen te zien en het heeft vrijwel overal een negatieve betekenis. De rijkaard die op zijn sterfbed moet kiezen tussen zijn geldbuidel of het Eeuwige Licht, de stervelingen die in optocht achter de hooiwagen lopen, verblind door de goudgele maar uiteindelijk waardeloze vracht, de stapel munten die tot hebzucht en uiteindelijk tot de ketelstraf leidt. De boodschap van Bosch is duidelijk, de weg van het geld is het pad naar de hel.
Toch was geld in de dagen van Jheronimus Bosch ook een gewoon middel van bestaan. De kooplieden deden grote transacties met goudstukken, maar waar betaalde de eenvoudige werkman zijn brood en haring mee? De gewone man had in zijn leven te maken met enorme prijsschommelingen en hard werken was geen enkele garantie dat er brood op de plank kwam. Honger lag op de loer. Soms was er ook gebrek aan kleine pasmunten voor de dagelijkse boodschappen.
In vier hoofdstukken wordt de lezer meegenomen naar de tijd van Bosch en ervaart hij de problemen die de stedeling had om in zijn dagelijkse kost te voorzien. De strijd om het bestaan, die bemoeilijkt werd door de enorme verscheidenheid aan munten, munthervormingen die werden afgeroepen waardoor vertrouwde munten plotseling minderwaardig of zelfs ongeldig konden worden verklaard, misoogsten en inflatie die de prijs van een brood in enkele maanden tot astronomische hoogte opdreef. We maken kennis met een aantal van de munten die in omloop waren en krijgen uitgelegd wat je ervan kon kopen. We zien welke heersers de Brabanders bestuurden en wat hun invloed was op de samenleving ten tijde van Jheronimus Bosch.
Het laatste hoofdstuk in deze reeks laat de verderfelijke kant van het slijk der aarde zien; hoe het hebzucht, afgunst en woede oproept en tot afschuwelijke misdaden kon leiden en even gruwelijke straffen. Zeker de helft van de Zeven Hoofdzonden heeft betrekking op geld.
De auteur van het volgende hoofdstuk slaat een andere, meer indirecte weg in. Hij verhaalt over de schuld in letterlijke maar vooral ook in figuurlijke zin, over de levendige reliekenverering en de handel die ermee gepaard ging. Wij noemen dat tegenwoordig big business. Een bijzondere manier van schuldvereffening was het bloedoffer en aan een bloedrelikwie werd een buitengewone waarde gehecht. Het drieluik De Aanbidding der Koningen van Jheronimus Bosch wordt in verband gebracht met zo’n bloedoffer en dit hoofdstuk in het boek levert in ieder geval stof tot discussie op.
De laatste hoofdstukken zijn gewijd aan de herdenkingspenning. In begrijpelijke taal wordt uitgelegd wat er allemaal moet gebeuren voor een penning bij de verzamelaar ligt. Dat begint met het ontwerp en eindigt met het onder een zware pers slaan van de penningen. Het laatste hoofdstuk is een ode aan de Jheronimus Bosch 2016 herdenkingspenning en gaat in op wat er allemaal te zien is op de penning van Jheronimus van Aken scilder ofte maelder, die hem selver scrift Jheronimus Bosch.
Het boek “Jeroen en het geld van toen” kwam tot stand door de samenwerking tussen het Jheronimus Bosch Art Center en de Numismatische Kring Brabant en is te koop in de museumwinkel van het JBAC. Het boek is tweetalig (Nederlands en Engels) en kost € 15,-.